ถึงแม้ว่าผู้รับประกันภัยจะมีหน้าที่ต้องชดใช้ค่าสินไหมทดแทนเมื่อเกิดวินาศภัยขึ้นดังที่ กล่าวแล้วในมาตราก่อนก็ตาม แต่ก็มีบางกรณีผู้รับประกันภัยอาจหลุดพ้นความผิดไม่ต้องชดใช้ ค่าสินไหมทดแทนได้ ซึ่งจะแยกพิจารณาเป็น ๒ กรณี คือ

ก. ผู้รับประกันภัยไม่ต้องรับผิดโดยผลของกฎหมาย

ข. ผู้รับประกันภัยไม่ต้องรับผิดโดยผลของสัญญา

ทั้งนี้เป็นไปตาม ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา ๘๗๙ มีบัญญัติว่า “ผู้รับประกันภัยไม่ต้องรับผิดในเมื่อความวินาศภัยหรือ เหตุอื่นซึ่งได้ระบุไว้ในสัญญานั้นได้เกิดขึ้นเพราะความทุจริต หรือความประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรง ของผู้เอาประกันภัยหรือผู้รับประโยชน์

ผู้รับประกันภัยไม่ต้องรับผิดในความวินาศภัยอันเป็นผลโดยตรงมาแต่ความไม่สมประกอบ ในเนื้อแห่งวัตถุที่เอาประกันภัย เว้นแต่จะได้ตกลงกันเป็นอย่างอื่น”

ก. ผู้รับประกันภัยไม่ต้องรับผิดโดยผลของกฎหมาย ซึ่งเป็นผลของบทบัญญัติ มาตรา ๘๗๙ มีข้อควรสังเกตดังนี้

๑) มาตรานี้เป็นบทยกเว้นความรับผิดของผู้รับประกันภัย คือเป็นการยกเว้นหลักของ มาตรา ๘๗๗ ต้องตีความโดยเคร่งครัด หมายความว่าความทุจริตหรือประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรงนั้นต้องเกิดจากการกระทำของผู้เอาประกันหรือผู้รับประโยชน์เท่านั้น ผู้รับประกันภัยจึงจะหลุดพ้น ความรับผิด หากเกิดจากบุคคลอื่นถึงแม้จะมีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับผู้เอาประกันหรือผู้รับประโยชน์ ก็ไม่เป็นเหตุให้ผู้รับประกันภัยยกขึ้นอ้างเพื่อปฏิเสธความรับผิด

คำพิพากษาฎีกาที่ ๑๐๕๑/๒๕๒๖ มูลละเมิดเกิดจากความประมาทเลินเล่อของ บุคคลภายนอกสัญญาประกันภัยคือจำเลยที่ ๑ ซึ่งเป็นลูกจ้างของจำเลยที่ ๒ มิได้เกิดจากจำเลยที่ 2 ผู้เอาประกันภัย ดังนั้น จำเลยที่ ๑ จะประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรงหรือไม่ร้ายแรง จำเลยที่ ๑ ผู้รับประกันภัยก็ไม่พ้นความรับผิดตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา ๘๗๙

๒) ความประมาทเลินเล่อของผู้เอาประกันภัยหรือผู้รับประโยชน์นั้น ต้องเป็นความประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรงด้วย ผู้รับประกันภัยจึงจะหลุดพ้นความรับผิด ความ ประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรงนั้นหมายถึงไม่ใช้ความระมัดระวังเสียเลยในขณะที่อาจใช้ความ ระมัดระวังได้

การจะเป็นความประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรงหรือไม่ อาจพิจารณาเปรียบเทียบกับ วิญญูชนทั่วๆ ไปในภาวะเช่นนั้นก็ได้ เช่น ในภาวะเช่นนั้นคนทั่ว ๆ ไปอาจประมาทเลินเล่อได้ หากเราประมาทเลินเล่อบ้างก็เป็นความประมาทเลินเล่ออย่างธรรมดา แต่หากในภาวะเช่นนั้น ไม่มีใครควรประมาทเลินเล่อ แล้วเราไปประมาทเลินเล่อเข้าก็เป็นประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรงได้ ตัวอย่างเช่น การขับรถฝ่าไฟแดง บุคคลทั่วไปอาจเลินเล่อขับรถฝ่าไฟแดงได้ ดังนั้น การที่เรา ประมาทเลินเล่ออย่างนั้นบ้างจึงเป็นประมาทเลินเล่ออย่างธรรมดา

๓) บทบัญญัติเรื่องการทุจริตหรือประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรงของผู้เอาประกันภัยหรือ ผู้รับประโยชน์นี้ เป็นบทบัญญัติที่เกี่ยวกับความสงบเรียบร้อยของประชาชน คู่กรณีตกลงกันยกเว้น เป็นอย่างอื่นไม่ได้ ทั้งนี้ดังที่มาตรา มาตรา ๓๗๓ ได้บัญญัติไว้มีใจความว่า “ความตกลงทำไว้ล่วงหน้าเป็น ข้อความยกเว้นมิให้ลูกหนี้ต้องรับผิดเพื่อกลฉ้อฉลหรือความประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรงของตน นั้น ท่านว่าเป็นโมฆะ”

๔) ถ้าผู้เอาประกันภัยหรือผู้รับประโยชน์เป็นนิติบุคคล ปัญหาเรื่องความทุจริตหรือ ประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรงนั้น ต้องพิจารณาจากการกระทำของบุคคลซึ่งเป็นผู้แทนนิติบุคคลนั้น เช่น กรรมการผู้จัดการหรือผู้จัดการ เป็นต้น

๕) ผู้รับประกันภัยต้องรับผิดกรณีวินาศภัยเกิดจากความไม่สมประกอบในเนื้อแห่งวัตถุที่ เอาประกัน ข้อสำคัญความวินาศนั้นต้องเป็นผลโดยตรงมาจากความไม่สมประกอบในเนื้อวัตถุนั้น มิใช่ผลอันเกิดจากเหตุภายนอก

ข. ผู้รับประกันภัยไม่ต้องรับผิดโดยผลของสัญญา

ในการทำสัญญาประกันภัยผู้รับประกันอาจกำหนดเงื่อนไขต่างๆ ไว้ เพื่อว่าจะไม่ต้อง รับผิดชอบหากเหตุการณ์เป็นไปตามเงื่อนไขที่กำหนดไว้ หรือเพราะเหตุผู้เอาประกันไม่ปฏิบัติตาม เงื่อนไขที่วางไว้ เงื่อนไขเหล่านี้อาจกำหนดไว้ในสัญญา หรือในกรมธรรม์ประกันภัยก็ได้ แต่ปกติ มักจะกำหนดไว้ในกรมธรรม์ประกันภัย ผู้เอาประกันเมื่อลงชื่อในสัญญาหรือเมื่อรับมอบกรมธรรม์ จากผู้รับประกันภัยแล้วไม่โต้แย้ง ย่อมถือว่ายอมรับในเงื่อนไขนั้นแล้ว ต้องผูกพันตามเงื่อนไขที่ กำหนดไว้นั้น

โดยปกติเมื่อเป็นเงื่อนไขยกเว้นความรับผิดของผู้รับประกัน เงื่อนไขนั้นต้องกำหนดไว้โดย ชัดแจ้งทั้งต้องมีสภาพบังคับในตัวด้วย เช่น ปรากฏข้อความว่าถ้าผู้เอาประกันไม่ปฏิบัติตามเงื่อนไข ดังกล่าวจะไม่มีสิทธิได้รับค่าสินไหมทดแทน ดังนี้เป็นต้น มิฉะนั้นผู้รับประกันภัยไม่หลุดพ้นความรับผิด