สัญญาสำเร็จรูปนั้น โดยสภาพแล้วจะมีลักษณะเป็นสัญญาที่มีผลผูกมัดโดยเงื่อนไขที่ผู้เสนอ กำหนด (Contract of Adhesion) เป็นสัญญาซึ่งเกิดขึ้นจากการแสดงเจตนาของคู่สัญญาฝ่ายหนึ่งที่ ได้กำหนดข้อตกลงไว้ในลักษณะเป็นรูปแบบ (form) ที่ค่อนข้างผูกพันคู่สัญญาฝ่ายอื่นที่ประสงค์จะ เข้ามาทำสัญญา โดยที่คู่สัญญาฝ่ายอื่นนั้นไม่ได้มีส่วนร่วมในการต่อรองหรือเจรจาในการกำหนด รายละเอียดในข้อตกลงนั้นแต่อย่างใด คงมีหน้าที่เพียงว่าหากประสงค์จะทำสัญญาด้วยก็จะกระทำ โดยการสนองตอบที่มีชื่อเรียกพิเศษสำหรับกรณีนี้ว่า act of acceptance นั่นเอง

สัญญาสำเร็จรูป อาจมีชื่อเรียกอย่างอื่น เช่น สัญญามาตรฐาน (standard form contract) สัญญาสำเร็จรูป เป็นเรื่องที่สำคัญและมีผลก่อให้เกิดความไม่เป็นธรรม ความไม่เสมอภาคใน การทำสัญญา เพราะจะมีการกำหนดความละเอียดหลักเกณฑ์ทางสัญญาไว้เป็นแบบสำเร็จรูป คู่กรณี อีกฝ่ายไม่มีเวลาพอที่จะตรวจสอบหรือหากสามารถตรวจสอบได้ก็ไม่อาจจะแก้ไขเปลี่ยนแปลง ต่อรองเงื่อนไขให้เป็นประการอื่นใด ทำให้เกิดปัญหาการทำสัญญาโดยไม่สมัครใจ หรืออยู่ในภาวะที่ ต้องยอมรับข้อเสียเปรียบที่อาจจะเห็นอยู่แล้วตั้งแต่ตอนทำสัญญา สัญญาสำเร็จรูปเป็นสัญญาที่ทำ เป็นลายลักษณ์อักษร ไม่ว่าจะทำในรูปแบบใด เช่น การส่งทางโทรสาร ทางจดหมายอิเล็กทรอนิกส์ผ่านเครื่องคอมพิวเตอร์ และเป็นการทำไว้ล่วงหน้า นอกจากนี้จะต้องถูกนำมาใช้ในการประกอบ กิจการของคู่สัญญาฝ่ายที่ต้องการให้มีสัญญาดังกล่าว ซึ่งเป็นเรื่องแตกต่างไปจากกรณีทำเป็นครั้ง คราวทั่ว ๆ ไป

สัญญาสำเร็จรูปเป็นผลของความเปลี่ยนแปลง ของสมัยปัจจุบันที่รูปแบบการค้า การติดต่อสัมพันธ์ทางธุรกิจมีลักษณะเปลี่ยนแปลงไปจากเดิมมาก เพราะในปัจจุบันต้องการความรวดเร็ว ความแน่นอน ทำให้การมีนิติสัมพันธ์ต่อกันมีความชัดเจน มี ประสิทธิภาพ สามารถลดทอนค่าใช้จ่ายต่าง ๆ คาดการณ์ความเป็นไปต่าง ๆ ได้ใกล้เคียงมากขึ้น

คำพิพากษาที่น่าสนใจเกี่ยวกับสัญญสำเร็จรูป

คำพิพากษาฎีกาที่ ๒๒๙๘/๒๕๕๓ ข้อตกลงในสัญญาสําเร็จรูปใดๆ อาจเป็นข้อสัญญาที่ไม่เป็นธรรมได้ หากปรากฏว่าข้อตกลง นั้นมีผลทำให้ผู้กำหนดสัญญาสำเร็จรูปได้เปรียบคู่สัญญาอีกฝ่ายหนึ่งเกินสมควร ทั้งนี้โดยคู่สัญญาใน สัญญาสำเร็จรูป ไม่จำต้องเป็นสัญญาระหว่างผู้บริโภคกับผู้ประกอบธุรกิจการค้าหรือวิชาชีพ

แบบพิมพ์สัญญาเช่าที่โจทก์เป็นผู้กำหนดขึ้นล่วงหน้าและโจทก์นำมาใช้กับผู้เช่าทุกคนจึงเป็น สัญญาสำเร็จรูป เมื่อไม่ปรากฏจากข้อน่าสืบของจำเลยว่าข้อตกลงตามสัญญาเช่า ข้อ ๘ เป็นการเอา เปรียบฝ่ายผู้เช่าเกินสมควรอย่างไร เพราะเหตุใด ลำพังเพียงการตกลงให้สิทธิแก่ผู้ให้เช่าที่จะบอกเลิก สัญญาได้แม้สัญญาเช่ายังไม่สิ้นสุดแต่ต้องบอกกล่าวล่วงหน้าก่อนไม่ต่ำกว่า ๓๐ วันนั้น ยังไม่อาจถือได้ ว่าเป็นข้อตกลงที่ทำให้ฝ่ายโจทก์ซึ่งเป็นผู้ให้เช่าได้เปรียบฝ่ายจำเลยซึ่งเป็นผู้เช่าเกินสมควร ข้อตกลง ดังกล่าวจึงไม่ใช่ข้อสัญญาที่ไม่เป็นธรรมตาม

พ.ร.บ. ว่าด้วยข้อสัญญาที่ไม่เป็นธรรม พ.ศ. ๒๕๔๐ ตามสัญญาเช่าข้อ ๘ ไม่มีลักษณะเป็นข้อความอันบังคับไว้ให้สัญญาเช่าเป็นผลหรือสิ้นผล ต่อเมื่อมีเหตุการณ์อันไม่แน่นอนว่าจะเกิดขึ้นหรือไม่ในอนาคตตาม ป.พ.พ. มาตรา ๑๘๒ แต่เป็นเรื่องของการตกลงให้สิทธิแก่คู่สัญญาฝ่ายหนึ่งที่จะใช้สิทธิเลิกสัญญาใต้ก่อนที่อายุสัญญาตามที่ตกลงกันไว้ จะสิ้นสุด โดยคู่สัญญาฝ่ายนั้นต้องบอกกล่าวล่วงหน้าชั่วระยะเวลาหนึ่ง จึงไม่ใช่เงื่อนไขของสัญญาเช่า

โจทก์ฟ้องขับไล่จำเลยโดยอ้างเหตุว่า จำเลยกับ พ. หลอกลวงโจทก์จนหลงเชื่อเข้าทำสัญญา เช่ากับจำเลยขอให้เพิกถอนสัญญาเข่า ประการหนึ่ง กับโจทก์ได้บอกเลิกสัญญาเช่าแก่จำเลยโดย อาศัยสิทธิตามสัญญาเช่า ข้อ ๘ ทำให้สัญญาเช่าสิ้นสุดลง อีกประการหนึ่ง สิทธิของโจทก์ทั้งสอง ประการแยกจากกันได้ไม่เป็นการขัดกัน แม้ข้อเท็จจริงจะรับฟังไม่ได้ว่าจำเลยหลอกลวงโจทก์ในการ ทำสัญญาเช่าก็หาเป็นการตัดสิทธิโจทก์ที่จะใช้สิทธิตามสัญญาเช่าข้อ 4 เพื่อเลิกสัญญาแก่จำเลยไม่

ข้อกฎหมายอันเกี่ยวด้วยความสงบเรียบร้อยของประชาชนที่ศาลมีอำนาจยกขึ้นวินิจฉัยเอง ได้นั้นต้องเป็นข้อกฎหมายที่ได้มาจากข้อเท็จจริงในการดำเนินกระบวนพิจารณาโดยชอบ เมื่อไม่ ปรากฏจากคำฟ้องของโจทก์หรือคำให้การของจำเลยว่าจำเลยได้ชำระค่าทำสัญญาเช่าหรือเงินบำรุง วัดแก่โจทก์ก่อนมีการทำสัญญาเช่า เพื่อเป็นการตอบแทนการที่โจทก์ทำสัญญาเช่ากับจำเลย จึงเป็น ข้อเท็จจริงที่เกิดจากพยานนอกเรื่องนอกประเด็นไม่เกี่ยวกับที่คู่ความมีหน้าที่นำสืบ ศาลไม่อาจรับฟัง มาวินิจฉัยเป็นข้อกฎหมายตาม ป.วิ.พ. มาตรา ๑๔๒ (๕) ได้ เพราะเป็นข้อเท็จจริงที่ได้มาโดยไม่ชอบ ด้วยกระบวนพิจารณาต้องห้ามตาม ป.วิ.พ. มาตรา ๘๗